Na programu Radija Bijelo Polje emitujemo serijal emisija posvećen velikanima književne fantastike "Novelist Refesticon", koji se realizuje u sklopu projekta "Refesticon književno stvaralaštvo", uz podršku Ministarstva kulture i medija Crne Gore.
Predstavljamo poznate pisce i njihova djela. U ovoj emisiji govorili smo o Stanislavu Lemu.
Stanislav Herman Lem bio je poljski pisac naučne fantastike, mada je pisao i satirična djela, kao i djela iz filozofije. Prodato je preko 27 miliona primjeraka njegovih knjiga, a prevođen je na više od 40 jezika. Jedno vrijeme je bio najčitaniji autor naučne fantastike neengleskog govornog područja.
Godine 1932. započinje gimnazijsko školovanje u Lavovu i maturira 1939. Od 1940. do 1941. studira na Medicinskom univerzitetu u Lavovu. Poslije njemačke okupacije 1942. godine počinje da radi kao mehaničar i varilac. Godine 1944. seli se u Krakov gdhe že uglavom i živjeti. Studije medicine završava 1948. godine, ali se ljekarskom praksom bavi kratko jer se ubrzo posveio profesionalnom pisanju.
Prvu pripovjetku Čovjek s Marsa piše 1944. godine, koju u nastavcima štampa časopis Novi svijet doživljaja. Od 1947. do 1950. radi kao mlađi asistent na Naučnom konzervatorijumu. Godine 1970. dobija nagradu Ministarstva vanjskih poslova za popularizaciju poljske kulture u inostranstvu. Dvije godine kasnije postaje član komisije Poljske akademije nauka "Poljska 2000". Godine 1973. dobija nagradu Ministarstva kulture i umjetnosti za književnost i postaje počasni član Udruženja pisaca naučne fantastike Amerike. 1976. godine u Poljskoj dobija Državnu nagradu prvog stepena u oblasti književnosti. Počasni doktorat Vroclavske politehnike dobija 1981. godine. Iste godine u Poljskoj je zavedena vojna uprava i Lem 1982. odlazi na godišnju stipendiju u Zapadni Berlin. Od 1983. do 1988. živi u Beču. Godine 1988. vraća se u Poljsku, a 1991. dobija austrijsku nagradu "Franc Kafka". Tri godine kasnije postaje član poljske akademije umjetnosti, 1996. dobija Orden sa bijelim orlom, a 1997. postaje počasni građanin Krakova. 1998. dobija počasne doktorate Univerziteta u Opolu (Poljska), Lavovskog državnog medicinskog univerziteta (Ukrajina) i Jagelonjskog univerziteta (Krakov). Preminuo je u Krakovu 27. marta 2006. godine.
Lem je pisac čiji su izvanredni romani i vrhunska erudicija probili ideološke blokade i zasjenili američku publiku. Neki potpuno argumentovani stavovi iz njegove studije Fantastika i futurologija (1973), prije svih da je američka proza 1950-tih i 1960-tih „beznadežan slučaj sa izuzecima“ od „cijelih“ jedan odsto produkcije, toliko su naljutili kolege po peru da su ga izbacili sa mjesta počasnog člana Udruženja američkih pisaca naučne fantastike i stavili na crnu listu nepoželjnih. Koju godinu kasnije, zalaganjem nekolicine autora na čelu sa Ursulom Legvin, Lemu je vraćeno članstvo, što znači da su i njegove tvrdnje priznate, a publika je ponovo mogla da uživa u njegovim romanima i pričama.
Lem je svoje prvo djelo Čovjek sa Marsa, objavio 1946. godine, a među 30-tak knjiga najpoznatije su humoristička zbirka Zvezdani dnevnici Iljona Tihog (1957), zbirka Invazija sa Aldebarana (1959), sumorna vizija budućnosti Zemlje u Memoarima pronađenim u kadi (1961), zatim ingeniozna priča o (ne)spremnosti čovjeka da se vine u svemir i suoči sa sopstvenim mračnim stranama u romanu Solaris (1961), pa blistava vizija sukoba ljudske i mašinske civilizacije u romanu Nepobjedivi (1964), groteska o androidima Kiberijada (1965), studija o nesposobnosti da se shvate poruke iz svemira u Glasu gospodara (1968), impozantno dočaran susret sa vanzemaljskom civilizacijom u Fijasku (1986).
Lem je objavio i knjigu Suma tehnologije (1964) u kojoj se bavi nekim aspektima budućeg razvoja nauke (kibernetike, egzobiologije) i koja je nezaobilazna literatura svakog ozbiljnijeg čitaoca naučne fantastike, te studije Filozofija slučaja - književnost u svijetlu empirije (1968) i pomenutu Fantastiku i futurologiju, u kojima se bavi teorijom književne recepcije i recenzije.
Lemova djela, u rasponu od humora, groteske, do intrigantnih problematizovanja ljudske prirode i civilizacije, dokaz su velikih potencijala naučne fantastike koje mogu spoznati i iskoristiti samo vanredno talentovani pisci, kojima on definitivno pripada.
Kada su u pitanju SF ostvarenja Lemovi sumorni pogledi na svijet predstavljaju zapravo, temelj njihove izuzetne umjetničke vrijednosti smatra Zoran Živković. Što je po njegovom mišljenju posebno vidljivo u drugoj fazi ovog poljskog fantaste.
Audio snimak emisije možete naći na soundcloud kanalu Radija Bijelo Polje i na našim portalima radiobijelopolje.me i refesticon.com
NOVELIST REFESTICON - Stanislav Lem
Redakcija portal RBP
