Pojam efekat leptira je američki matematičar i meteorolog Edvard Lorenc povezao sa teorijom haosa i zavisnošću sistema od početnog stanja. Ovaj pojam se prvi put pominje u kratkoj priči “Zvuk grmljavine” američkog pisca naučne fantastike Reja Bredberija, objavljenoj 1952. godine koja se bavila putovanjem kroz vrijeme i u kojoj smrt leptira u prošlosti dramatično mijenja svijet budućnosti.
Pojam efekta leptira sugeriše da bilo koja beznačajna akcija može u budućnosti ili na drugom mjestu prouzkovati ozbiljne posljedice za cio sistem i za pojedine učesnike. Ovaj pojam nije sasvim nova i čisto naučna ideja, jer je bilo poznato da u lancu događaja može mali, gotovo beznačajni faktor da dovede do potpuno drugačijih dešavanja od očekivanih. Na to ukazuju primjeri iz engleskog srednjovjekovnog folklora: Zbog nedostatka jednog eksera, otpala je potkovica, zbog nedostatka potkovice, izgubljen je konj, zbog gubitka konja, izgubljen je i jahač, zbog nedostatka tog jahača, izgubljena je bitka.
Proučavajući atmosferske promjene Lorenc je početkom šezdesetih godina XX vijeka napisao pojednostavljen kompjuterski model vremenskih prilika zasnovan na dvanaest parametara. Ovim modelom je dobijao veoma precizne vremenske prognoze, ali se iznenadio kada je uočio da i minimalna odstupanja u unesenim podacima dovode do ogromnih razlika u rezultatima. Naime, razlike u pritisku, brzini vjetra, temperaturi i drugim parametrima između prethodnog i novog mjerenja na samom početku su bile manje od jednog promila, toliko male da nijedna oprema koja se koristi za realno mjerenje vremenskih prilika ne bi mogla da ih uoči, a upravo ove slučajne i infinitezimalne razlike su mijenjale vremenske prilike do neprepoznatljivosti nekoliko mjeseci kasnije. Nakon nekoliko ogleda Lorenc je utvrdio da ako ima precizne podatke, meteorolog će na osnovu ovog modela tačno prognozirati vrijeme, ali ako su početni uslovi bili samo malo drugačiji od pretpostavljenih, vjerovatno će potpuno promašiti. Lorenc je to slikovito objasnio: “Za grešku je dovoljno ako meteorolog propusti uzeti u obzir nešto neprimjetno, kao što je zamah leptirovih krila. Taj naizgled zanemariv pokret može potpuno izmijeniti razvoj vremenskih prilika”.
Inspirisan opaskom Lorenca, američki novinar i esejista Džejms Glejk izražava suštinu efekta leptira na buduće događaje: “Ako zamah leptirovih krila uznemiri vazduh u Pekingu, mogao bi izazvati oluju u Njujorku”. Ovu rečenicu su usvojili zagovornici teorije haosa, koja tvrdi da i veoma male razlike u početnim uslovima mogu dovesti do bitno različitih ishoda.
Metafora s leptirom i olujom ušla je i u popularnu kulturu. U filmu “Park iz doba Jure” matematičar Ijan Malkolm sve događaje posmatra kao ponašanja haotičnog sistema. Film “Efekat leptira” koji se zasniva na prilično netačno predstavljenom efektu leptira, ističe ideju da male promjene u nečijem životu mogu dovesti do velikih posljedica.
Izvor: Cdm